Prudnik24

Prezentujemy drugą część artykułu dotyczącego prudnickiego Żołnierza Wyklętego – Stanisława Pelczara (pseudonim „Majka”). Jak pamiętamy, materiał został wcześniej opublikowany w „Wielkiej Księdze Opozycji na pograniczu”, którą wydał powiat prudnicki. W dzisiejszym odcinku autor przybliża tekst krótki czas wolności Stanisława Pelczara pomiędzy wiosną, a jesienią 1946 r., w tym pierwszą wizytę w Prudniku oraz drugie aresztowanie i proces przed Katowickim Sądem Wojskowym.

8 lutego Sąd Garnizonowy skazał Majkę na karę 6 lat więzienia[1]. Wkrótce dzięki wstawiennictwu brata będącego pracownikiem Prokuratury Sadu Garnizonowego zastosowano wobec Pelczara amnestię z 1945 r. i 6 lat zamieniono na 3 lata w zawieszeniu. Po wyjściu z więzienia przebywa u swojego brata Bolesława w Przemyślu, a w maju 1946 r. wyjeżdża do Wieńca Zdroju w okolicach Jeleniej Góry, tam zatrzymuje się u swojego kolegi Władysława Muchy[2].

W Jeleniej Górze najprawdopodobniej nawiązuje kontakt z byłymi partyzantami Narodowych Sił Zbrojnych, postanawia dołączyć do organizacji i rozpocząć rekrutowanie członków. W lipcu i sierpniu przebywa u swojego kuzynostwa w Koszalinie[3]. O celu wizyty nic nie wiadomo. Zamiast powrócić do Wieńca Zdroju Pelczar po raz pierwszy przyjeżdża do Prudnika, gdzie przy ul. Młyńskiej 10 mieszka jego siostra, u której przebywa aż do października. Tutaj nawiązał kontakt z byłymi kolegami z oddziału Ojca Jana, m.in. z Henrykiem Nestorakiem, który zamieszkał pod Opolem. W swoich zeznaniach Henryk Nestorak podaje, że we wrześniu odwiedza go Stanisław Pelczar i Jan Łobodziński ps. Czarny i proponują swojemu kompanowi dołączenie do NSZ i wyjazd do Gliwic celem spotkania z działającymi tam członkami organizacji[4]. Do spotkań dochodzi na początku października, a uczestniczą w nich: Stanisław Pelczar, Władysław Matjas, Henryk Nestorak, Stanisław Nowina i z ramienia NSZ kpt. Kosowski i niewymieniony z imienia Korzeniowski ps. Korzeń. Pelczar zostaje namówiony do działania przy organizacji. Jego pierwszym zadaniem ma być wyjazd do Rudnika. Stanisław Pelczar wraz z Władysławem Matjasem i Stanisławem Nowiną wyruszają do tej miejscowości by zakupić broń[5]. Transakcja kończy się pozytywnie. Partyzanci powracają do Gliwic z 6 ręcznymi karabinami maszynowymi, jednym granatnikiem nasadkowym i amunicją[6]. O kolejnych zdaniach nie wiadomo, pewnym jest natomiast, że grupa w dalszym ciągu spotykała się a na terenie Gliwic. Dach na głową i miejsca spotkań zapewniali im Czesław Dzik, Józefa Babicka, Józef Waśniewski, Halina Ludwiczek oraz Maria i Stanisława Stańcówny[7].

14 listopada 1946 r. Stanisław Pelczar, Władysław Matjas, Bolesław Nowacki, Henryk Nestorak, Czesław Dzik, Józefa Babicka, Józef Waśniewski, Halina Ludwiczek, Maria i Stanisława Stańcówny zostają aresztowani przez funkcjonariuszy UB w Będzinie pod zarzutem działania w Narodowych Siłach Zbrojnych[8]. Już pierwszego dnia dochodzi do przesłuchania, podczas którego Stanisław Pelczar szczegółowo opowiada o swoim życiorysie, działaniach w oddziale Ojca Jana i kontaktach z członkami Narodowych Sił Zbrojnych[9]. Majka utrzymuje, że wiedział do jakiej organizacji należały osoby, z którymi się kontaktował, ale nie miał zamiaru wstępować do NSZ, ani tym bardziej obalać panującego ustroju. Pozostałe osoby również wypierają się członkowstwa w Narodowych Siłach Zbrojnych. W późniejszym czasie Stanisław Pelczar odmawia już zeznań lub udziela odpowiedzi tylko na wybrane pytania. 27 stycznia 1947 r. wychodzi decyzja o tymczasowym aresztowaniu i rozpoczęciu śledztwa. Majka jest podejrzany o przynależność do NSZ i chęć obalenia obecnego ustroju. Osadzony zostaje w zakładzie karnym w Katowicach[10]. Aresztowanie i szczegóły jakie wiedzieli śledczy wskazują, że w gliwickim oddziale NSZ musiał znajdować się konfident. Władysław Matjas w swoich zeznaniach wskazuje nawet trzech – kpt. Kosowskiego, Korzeniowskiego i Stanisława Nowinę[11]. Najbardziej prawdopodobnym donosicielem, a nawet pracownikiem operacyjnym UB mógł być Korzeniowski ps. Korzeń. Wskazywał by na to list z 10 września 1947 r., w którym Pelczar pisze: „człowiek, który zmuszał mnie do wstąpienia do organizacji (…) miał pseudonim Korzeń. On również doprowadził do mojego aresztowania, gdzie odwieziono mnie na Bezpieczeństwo w Będzinie. Dwa tygodnie po moim aresztowaniu tenże Korzeń, rzekomo należący do organizacji, przyszedł pod kraty mojej celi i począł się śmiać ze mnie”[12].

Przesłuchania zostają wznowione w połowie lutego 1947 r. 19 dnia tego miesiąca dochodzi do konfrontacji pomiędzy Stanisławem Pelczarem, a Bolesławem Nowickim. Obaj zeznają, że znają się oddziałów Ojca Jana, Nowicki przyznaje się dodatkowo, że brał udział w napadzie na kasę Społem w Łańcucie w lipcu 1945 r. Majka zarzeka się, że nie wie nic o tym napadzie, ale Nowicki potwierdza udział Pelczara i zeznaje, że podczas napadu osłaniał rabujących[13]. Dwa dni później ma miejsca kolejna konfrontacja, tym razem śledczy słuchają zeznań Władysława Matjasa i Majki. Po raz kolejny podejrzani przyznają się do działania konspiracyjnego i wyjazdu do Rudnika celem zakupu broni[14]. 18 marca śledczy kończą dochodzenie i Stanisławowi Pelczarowi postawione są trzy zarzuty: przynależności do NSZ i kontaktu z innymi członkami celem obalenia obecnego ustroju, posiadania broni z zamiarem użycia jej do działań dywersyjno – terrorystycznych. Do tych zarzutów dołączony został także napad rabunkowy na kasę Społem w Łańcucie w lipcu 1945 r.[15]. W opisie oskarżenia ostatecznie ustalono, że Stanisław Pelczar został poznany z kpt. Kosowskim ps. Lawina przez znajomą z oddziału Ojca Jana, dołączył do NSZ i próbował zwerbować Henryka Nestoraka i Bolesława Nowickiego[16]. Podczas rozprawy sądowej potwierdzono tylko dwa powyższe zarzuty: przechowywania broni i przynależności do NSZ. Podobny akt oskarżenia usłyszał także Władysław Matjas i Henryk Nestorak. Bolesławowi Nowinie wyrok przyznano za przynależność do NSZ, uchylanie się od służby wojskowej i legitymowanie się fałszywymi dokumentami. Czesław Dzik i Józefa Babicka osądzenia zostali za przynależność do NSZ. Natomiast Józef Waśniewski, Halina Ludwiczek, Maria i Stanisława Stańcówny za pomoc członkom nielegalnej organizacji. Ostatecznie Stanisław Pelczar skazany zostaje na 10 lat więzienia, 5 lat pozbawienia praw obywatelskich i przepadek mienia. Początkowy wyrok był surowszy i zakładał 15 lat więzienia, ale sąd zastosował przepisy o amnestii z 22 lutego 1947 r.[17]. Majka nie przyznał się do zarzutów przynależności do Narodowych Sił Zbrojnych ani posiadania broni. Stanisław Pelczar zostaje osadzony w katowickim więzieniu Śledczo – Karnym w bloku 10a[18]. Ciąg dalszy nastąpi.

[1] M. Krzysztofiński, Stanisław Pelczar…, s. 399. IPN Rzeszów: 0172/5/J, Majka – ugrupowanie. Charakterystyka grupy, s. 3-4. Prowadzący teczkę oskarża Pelczara o wręczenie łapówki na kwotę 70 tys. złotych i kontakty z prokuratorem.

[2] IPN Katowice 03/1390, Akta…, Raport z przesłuchania Stanisława Pelczara, s. 154

[3] Ibidem.

[4] M. Krzysztofiński, Stanisław Pelczar …, s. 399.

[5] IPN Katowice 03/1390, Akta w sprawie przeciwko Władysławowi Matjasowi, S. Pelczarowi i in. Raport z przesłuchania Władysława Matjasa, s. 119.

[6] Ibidem.

[7] Ibidem.

[8] S. Socha, Czerwona…, s. 178.

[9] IPN Katowice 03/1390, Akta…, Raport z przesłuchania Stanisława Pelczara, s. 152-154.

[10] IPN Katowice 1/68 t. 1, Akta w sprawie przeciwko Władysławowi Matjasowi, S. Pelczarowi i in. Postanowienie o tymczasowym zatrzymaniu Stanisława Pelczara, s. 141.

[11] IPN Katowice 03/1390, Akta…, Raport z przesłuchania Władysława Matjasa, s. 119.

[12] IPN Katowice 1/68 t, 2, Prośba Stanisława Pelczara o ułaskawienie o ułaskawienie skierowana do Bolesława Bieruta, s. 206.

[13] IPN Katowice 1/68 t. 1, Akta…, Protokół z konfrontacji pomiędzy Stanisławem Pelczarem, a Bolesławem Nowickim, s. 156.

[14] Ibidem, Protokół z konfrontacji pomiędzy Stanisławem Pelczarem, a Władysławem Matjasem, s. 179.

[15] IPN Katowice 03/1390, Akta w sprawie przeciwko Władysławowi Matjasowi, S. Pelczarowi i in. Akt oskarżenia Stanisława Pelczara, s. 20, 39.

[16] Ibidem, s. 39.

[17] IPN Katowice 1/68, t. 2, Akta…, Wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach w sprawie przeciwko Władysławowi Matjasowi, S. Pelczarowi i in. z dnia 24 czerwca 1947r., s. 36.

[18] Ibidem, Nakaz osadzenia Stanisława Pelczara w zakładzie Śledczo – Karnym w Katowicach, s. 45.