Damy z wyższych sfer. O działalności dobroczynnej kobiet z rodziny Fränkel/Pinkus
Rola kobiet w działalności rodziny Fränklów i Pinkusów w większości literatury nie jest mocno wyodrębniona na tle poczynań ich mężów. Bliższa analiza zaangażowania dam związanych z rodem w sprawy społeczno-charytatywne pokazuje jednak, że były aktywnymi uczestniczkami życia dawnego Neustadt.
Arkadiusz Baron posuwa się jeszcze dalej pisząc, że kobiety nadawały ton działaniom na rzecz dobroczynności, czy w sprawach komunalnych. Panie z rodzin Fränkel i Pinkus często podróżowały ze swoimi mężami, a niektóre pochodziły z dużych ośrodków takich jak Wrocław, Berlin, czy Wiedeń, miały więc szerokie spektrum postrzegania. Na ich aktywność wpływała też ówczesna moda, która narzucała wręcz obowiązek działań charytatywnych.
Tropem do uzasadnienia powyższych tez może być fragment dramatu Gerharta Hauptmanna „Przed Zachodem Słońca”, w którym główny bohater – radca Clausen wzorowany jest na Maxie Pinkusie. W jednej ze scen z ust radnego miejskiego, który wraz z innymi rajcami przybył do willi Clausena z listem o przyznaniu mu tytułu honorowego obywatela miasta, pada entuzjastyczna opinia o córce gospodarza: „Chluba naszej opieki społecznej, gdzie wszyscy ją znają”. Biograf Maxa Pinkusa uznaje, że twierdzenie to musi być oparte na faktach historycznych i należy uznawać je za hołd oddany wszystkim damom z rodu. Prawdziwa córka Maxa – Alice Pinkus – Herzfeld mieszkała bowiem wówczas w Hanowerze.
Poniżej wymieniamy kobiety związane z fabrykanckim rodem, których osiągnięcia na polu dobroczynności wspominają kroniki i źródła. Na głównej fotografii nieznana kobieta (najprawdopodobniej) z rodziny Fränkel/Pinkus – zdjęcie wykonano przy wejściu do willi na ul. Nyskiej 2.
Cäcilie Deutch (z d. Fränkel) – 1830 (Prudnik) – 1916 (Prudnik). Córka Samuela Fränkla
W 1915 roku w dodatku do swojego testamentu z 1909 roku ogłosiła wolę utworzenia w Prudniku fundacji swojego imienia, przekazując 50 tysięcy marek. Środki te miały zostać przeznaczone na stworzenie przytułku dla położnic i niemowląt lub ich pielęgnacji w jednym z już istniejących zakładów. Ponadto w tym samym testamencie zapisała miastu 10 tysięcy marek. Odsetki z tej kwoty miały być przeznaczone na rozdzielanie – pod koniec grudnia – pomiędzy „zawstydzająco biednych mieszkańców miasta.”
Auguste Pinkus (z d. Fränkel) 1838 (Prudnik) – 1919 (Prudnik). Żona Josefa Pinkusa, matka Maxa Pinkusa
Arkadiusz Baron podaje, że Auguste musiała mieć wpływ na hojne donacje swojego męża. Dzięki nim utworzono w 1879 roku tzw. Kuchnie Ludowe, w ramach których rocznie wydawano kilkadziesiąt tysięcy porcji zupy (zwłaszcza w okresach zimowych). Na wsparcie tej działalności żona Josefa przekazała 5 tysięcy marek. Matka Maxa Pinkusa zasiadała w zarządzie tzw. Ojczyźnianego Związku Kobiet (Vaterlandische Frauenverein), który co roku organizował akcje dobroczynne, a dochód przeznaczano dla uczniów z biednych rodzin. Jej aktywność dotyczyła też kwestii patriotycznych – w 1895 roku podpisała się pod inicjatywą ufundowania ozdobnego dywanu z okazji 80-tych urodzin Ottona Bismarcka. Włączyła się też w akcję pokonanych przez Anglików Burów (podpisując apel „Hilfe den Buren” – Pomóż Burom). Przy okazji 50 rocznicy ślubu wraz z Josefem zapowiedzieli utworzenie hospicjum dla kobiet. Jednocześnie pokaźną sumą wsparli prudnicki szpital żeński.
Augusta Pinkus w testamencie z 1912 roku przekazała 2 tysiące marek na opiekę dentystyczną dla potrzebujących uczniów szkoły elementarnej, a 5 tysięcy marek przeznaczyła na działalność prudnickiego gimnazjum. Do tego spisu doliczyć trzeba kolejne 10 tysięcy marek przekazane miastu z myślą, by w każdą rocznicę jej śmierci odsetki z tej sumy trafiały do pięćdziesięciu biednych mieszkańców „na dobry użytek”.
Emilie Fränkel (z d. Alexander) 1844 (Wrocław) – 1923 (Prudnik). Żona Alberta Fränkla
Żona najhojniejszego filantropa z rodziny Fränkel prawdopodobnie miała swoje zasługi w tym, jak wielkie sumy na cele dobroczynne przeznaczał fabrykant mieszkający w willi przy dzisiejszej ulicy Parkowej. W 1906 roku Emilie przekazała Ojczyźnianemu Związkowi Kobiet 20 tysięcy marek z okazji srebrnych godów pary cesarskiej. Na tą organizację – z fundacji Alberta i Emilie – małżeństwo wpłaciło 30 tysięcy marek zobowiązując OZK do utworzenia funduszu, z którego odsetki przeczono na opiekę nad niemowlakami w domu dla niemowląt. Pokaźna suma 150 tysięcy marek trafiła ponadto w ramach testamentu Alberta Fränkla na rzecz utworzenia i rozbudowy domu dla słabowitych pod nazwą „Albert und Emilie Frankelstiftung”. Emilie ofiarowała też 2 tysiące marek katolickiemu sierocińcowi, aby z odsetek w święta Bożego Narodzenia placówka kupowała koszule dla dzieci.
Wątkiem w działaniach Emilie, który mogą dobrze kojarzyć współcześni prudniczanie, jest przekazanie przez nią w 1911 roku z funduszu spadkowych swojego męża 10 tysięcy marek na rzecz Ojczyźnianego Związku Kobiet. Za te pieniądze odlano w prudnickim parku posąg Diany, który zaginął w tajemniczych okolicznościach w 1945 roku. Jak wiemy, działaniem prudnickich społeczników odlano go po raz wtóry i w 1911 roku ponownie stanął w pobliżu altany muzycznej.
Emma Fränkel (z d. Deutsch) 1850 (?) – 1922 (Berlin). Żona Emanuela Fränkla
W ramach swojego testamentu z 1921 roku wpłaciła 5 tysięcy marek na działalność Ojczyźnianego Związku Kobiet.
Flora Fränkel (z d. Alexander) 1851 (Wrocław) – 1929 (Berlin). Żona Hermanna Fränkla
Bardzo aktywnie działała na rzecz Ojczyźnianego Związku Kobiet, zasiadając w jego zarządzie. W 1901 roku kwotą 3 tysięcy marek wsparła miejski fundusz Armen-Kranken und Vormundschaftskasse (Fundusz Opiekuńczy dla Ubogich i Chorych). Wraz ze swoim mężem Hermannem przekazała 100 tysięcy marek na rzecz słabowitych i nieuleczalnie chorych.
Regina Fränkel (z d. Caro) 1854 (Lublin) – 1935 (Berlin). Wszystko wskazuje na to, że właśnie o jej aktywności wspomina w biografii Maxa Pinkusa Arkadiusz Baron. Była drugą żoną Abrahama Fränkla.
W 1904 roku wpłaciła tysiąc marek na miejski fundusz Armen-Kranken und Vormundschaftskasse ( Fundusz Opiekuńczy dla Ubogich i Chorych).
Hedwig Pinkus (z d. Oberländer) 1868 (Upice) – 1920 (Prudnik). Żona Maxa Pinkusa
Żona twórcy „Biblioteki Śląskiej” jest współtwórcą największego pomnika dobroczynności rodziny Pinkusów, a więc budowy szpitala miejskiego w latach 1903-1904, z którego prudniczanie korzystają po dziś dzień. Na jej udział w tym dziele wskazuje miano, jakie nadano placówce – „Hedwig und Max Pinkus Stift.”. Arkadiusz Baron w biografii Maxa Pinkusa przytacza swoją rozmowę z wnukiem Maxa – Johnem Peteresem. Pojawia się tu intrygująca opinia Petersa, który miał stwierdzić, że „To Hedwig zbudowała ten szpital”. Mocne stwierdzenie, ale sam biograf Pinkusa przyznaje, że to opinia, której w źródłach nie można zweryfikować. Na pewno jednak w budowie szpitala miała Hedwig swój wielki udział.
Bibliografia:
A. Baron. „Max Pinkus. Śląski przemysłowiec i mecenas kultury”. Wydawnictwo mS Opole, 2008
D. Witkowska. „Prudnik i Krnov – miasta nicią budowane”. Starostwo Powiatowe w Prudniku, 2015
J. Chrząszcz, „Historia miasta Prudnika na Górnym Śląsku”, Starostwo Powiatowe w Prudniku, 2014.
Źródła internetowe:
